50 lat temu, 11 lutego 1972 roku, na emigracji w Wielkiej Brytanii zmarł Marian Hemar, poeta, satyryk i komediopisarz, autor tekstów do ponad dwóch tysięcy piosenek. Wśród nich są szlagiery, jak: „Wspomnij mnie”, „Kiedy znów zakwitną białe bzy”, „Czy pani Marta jest grzechu warta” oraz „Mały gigolo”.
Hemar pisał wiersze, sztuki teatralne, słuchowiska radiowe, reportaże, felietony i eseje dla prasy. Początkowo związany z rodzinnym Lwowem, w 1925 roku przeniósł się do Warszawy. Był kierownikiem literackim teatrów rewiowych, między innymi Qui pro Quo i Cyrulika Warszawskiego, współtwórcą szopek politycznych, autorem tekstów kabaretowych i wierszy satyrycznych. Współpracował z Julianem Tuwimem, Antonim Słonimskim i Janem Lechoniem.
„Ten wąsik” i interwencja dyplomatyczna
Piosenka Hemara zatytułowana „Ten wąsik”, zawierająca aluzję do dyktatora Adolfa Hitlera, wykonywana przez Ludwika Sempolińskiego w popularnej rewii „Orzeł czy Rzeszka” w 1939 roku, stała się powodem interwencji ambasadora Niemiec w Warszawie.
Marian Hemar miał własną teorię piosenki, polegającą na jej zgodności z prostotą języka i muzyką.
Według niego sukces piosenki był natomiast trudny do przewidzenia i niewiele miewał wspólnego z doskonałością utworu. Niektóre z jego piosenek, jak utwór „Kiedy znów zakwitną białe bzy”, często goszczą dziś w stacjach radiowych:
Hemar w czasie II wojny światowej
Po wybuchu II wojny światowej Hemar przedostał się do Rumunii, później walczył w Samodzielnej Brygadzie Strzelców Karpackich. Po wojnie prowadził w Londynie kabaret Orzeł Biały, a następnie Teatr Literacko-Satyryczny Hemara. Współpracował między innymi z Władą Majewską, gwiazdą Lwowskiej Rozgłośni Polskiego Radia, po wojnie dziennikarką Radia Wolna Europa i działaczką emigracyjną. W kraju komunistyczne władze objęły twórczość Hemara cenzurą.
W latach 1952-1968 poeta występował w Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, gdzie miał cotygodniowy autorski program kabaretowy. Oto fragment audycji Mariana Hemara nagranej w latach 50.:
Marian Hemar i jego krytyka komunizmu
Hemar, krytyczny wobec komunistów i Związku Sowieckiego, niejednokrotnie dawał temu wyraz na antenie Radia Wolna Europa. W jednym z programów nawiązując do występu radzieckiego zespołu wojskowego w londyńskiej Albert Hall, ironicznie wypowiadał się o muzykalności Armii Czerwonej:
Włada Majewska (zmarła w 2011), współpracująca ponad 25 lat z Marianem Hemarem, wspominała jego wielki patriotyzm i miłość do Lwowa:
Marian Hemar do końca życia na emigracji tęsknił za krajem, mówił o tym wielokrotnie i wyrażał w swojej twórczości. Oto fragment wiersza „Życzenie” zaprezentowany przez poetę na falach Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa:
Dorobkiem twórczym Mariana Hemara opiekowała się Włada Majewska, która w latach 90. przekazała Polskiemu Radiu przechowywane przez siebie w Londynie Archiwa Radia Wolna Europa, zawierające nagrania artysty. Była też współautorką antologii twórczości poetyckiej i kabaretowej Mariana Hemara pod tytułem „Za dawno, za dobrze się znamy… Piosenki i skecze”.
Wspominając lata współpracy z Hemarem, Włada Majewska podkreśliła, że artysta był ogromnie wymagający wobec siebie i zespołu, którym kierował:
Z okresu pobytu Hemara w Warszawie pochodzą popularne teksty estradowe i piosenki, zbiór fraszek i wierszy „Koń trojański”, komedie: „Dwaj panowie B.” oraz „Firma”. Z kolei na emigracji powstały jego utwory patriotyczno-żołnierskie i nostalgiczne, między innymi „Dwie Ziemie Święte”, „Im dalej w las”, „Wiersze staroświeckie”.
Marian Hemar wielokrotnie nagradzany
Marian Hemar był laureatem wielu nagród, w tym Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, „Dziennika Polskiego” i Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku. Władze emigracyjne odznaczyły go Krzyżem Oficerskim i Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta.
Wielkim miłośnikiem i propagatorem twórczości Hemara był Wojciech Młynarski, poeta, satyryk i autor tekstów, zmarły w 2017 roku. To on w połowie lat 80. XX wieku wyreżyserował według własnego scenariusza w Teatrze Ateneum spektakl pod tytułem „Hemar. Piosenki i wiersze”, w którym przypomniano utwory Mariana Hemara. Przedstawienie cieszyło się ogromnym powodzeniem, mówiono, że „Hemar ponownie podbił Warszawę”.